خواص زرشک

زرشک بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است. کشور ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیا است که در این میان استان خراسان و شهرستان قائنات با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.
زرشک بی دانه از جمله درختچه های مقاومی است که قابلیت رشد و تولید در زمینهای کم بهره با آب شور را داراست و در حفاظت از خاک منطقه نیز می تواند مؤثر باشد . این گیاه علاوه بر حفاظت خاک و پوشش گیاهی ، بعنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گیرد و نقش آن در صادرات غیرنفتی ،‌حائز اهمیت می باشد . از نظر گیاهشناسی ، زرشک دارای گلهای منظم ، دو جنسی ، اغلب مجتمع از نوع خوشه کاذب یا گرزن و به ندرت منفرد است . گلهای مجتمع و کم و بیش آویخته و در اردیبهشت یا خرداد شکفته می شوند. به نظر می رسد زرشک های موجود در ایران اغلب بر اثر تلاقیهای بین گونه ای ماهیت خود را تاحدی زیادی از دست داده اند . به طوریکه با شناسه های موجود مطابقت کامل ندارند. اکثر زرشک ها درارتفاعات بالاتر از 1000 متر از سطح دریا بهتر رشد می کنند . دوره رویشی زرشک بی دانه 235-220 روز در هر سال به طول می انجامد. از نظر حرارتی ، شروع رشد آن در دمای روزانه 18-15 درجه ، گلدهی در 23-19 درجه و شروع رکود زمستانی آن در11-7 درجه سانتی گراد صورت می گیرد. وجود شرایط آفتابی و جریان هوای خوب برای زرشک بی دانه ضروری است. زرشک دارای مقاومت خوبی در مقابل باد می باشد و حتی بعنوان حصار و بادشکن نیز مورد استفاده قرار می گیرد. زرشک به آبیاری مرتب نیاز دارد و معمولاً‌ درختچه های بالغ هر 15-12 روز یکبار آبیاری می شوند ولی در شرایط محدودیت آب ، قدرت زنده ماندن را دارند، هر چند محصول قابل توجهی تولید نمی کنند. زرشک خاکهای نسبتاً سبک لومی – شنی با زهکشی خوب در مناطق کوهپایه ای را ترجیح می دهد.
ترکیبات گیاه زرشک:
در این گیاه آلکالوئیدهای بربرین Berberine ، اکسیاکانتین Oxyaconthine ، بربامین Berbamine وجود دارد. مقدار آلکالوئیدها در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمت های دیگر این گیاه است.
زرشک گونه های مختلفی دارد که مهم ترین آنها زرشک بی هسته و زرشک با هسته (دارای دو هسته) می باشد.
ازدیاد گیاه زرشک :
برای زیاد کردن درختچه زرشک سه راه وجود دارد:
1- بهترین راه تکثیر درختچه زرشک استفاده از پاجوشها است ، به این ترتیب که از آذر ماه تا نیمه دوم اسفند، یعنی پس از برگ ریزان تا هنگام بیداری درخت قابل استفاده برای جابجایی خواهد بود. پاجوشهای دوساله را از بیخ درخت با ریشه می کنند و در زمین مساعد و آماده می نشانند.
ریشه درختچه زرشک در برابر هوا خیلی حساس است . وقتی پاجوشها را از زمین در می آورند باید بلافاصله آنها را در گودهای آماده بنشانند و یا با اندکی گِل در کیسه پلاستیک بپیچند وبه اصطلاح قنداق کنند. تا هوا نکشد درغیر این صورت درصد گیرایی نهال پائین می آ ید.
2- زرشک دانه دار با بذر تکثیر می شود و روش کاشتن بذر به این صورت است که بذرهای رسیده زرشک را برای مدت دو ماه در محلی با گرمای پنج درجه نگهداری می کنند سپس
می کارند . این گونه ارزش اقتصادی ندارد. فقط برای تهیه آب زرشک یا تهیه نوشابه استفاده می شود.
3- اگر شاخه جوان زرشک را در پاییز در خاک بخوابانند و یا دراسفند ماه قلمه بزنند شاخه ، ریشه زده موجب زیاد شدن این درخت پرفایده شود.
آشنایی با موارد مصرف زرشک :
یکی از گیاهان دارویی پرمصرف، زرشک است. میوه‌های قرمز کوچک این گیاه در سفره‌های بیشتر مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زرشک‌پلو، مربای زرشک، سس زرشک، کیک زرشک، ترشی زرشک و حتی آب زرشک، اسم‌های آشناست که طعم، مزه و خواص جالبی دارد. علاوه بر خواص تغذیه ای، از رنگدانه‌های موجود در چوب و پوست گیاه زرشک برای رنگ کردن چرم و پشم نیز استفاده می‌شود.
ارزش غذایی ۱۰۰ گرم زرشک :
چربی ۰.۶ گرم
کربوهیدرات ۱۰.۲ گرم
پروتئین ۰.۹ گرم
خواص اصلی درمانی زرشک :

سابقه مصرف زرشک به دوره مصر باستان می‌رسد، زمانی که فراعنه و ملکه‌ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می‌کردند.
درباره خواص درمانی زرشک مطالب زیادی بیان شده است، به عنوان مثال سرخ‌پوستان آمریکا زرشک را برای بیماری‌های خونی، سل، بی‌اشتهایی، بیماری‌های کلیوی، رماتیسم، زخم‌ها و جراحت‌ها به کار می‌بردند.

بعضی از پزشکان سنتی در ایران نیز زرشک را به عنوان رفع بوی بد خلط سینه می‌شناختند و در درمان بیماری‌های لثه، درد دندان و بعضی بیماری‌های چشمی (ضعف دید) از آن استفاده می‌کردند.

از زرشک برای درمان بیماری‌های آرتریت، مشکلات صفراوی، اسهال، کاهش تب، التهاب طحال، آماس زبان، زرد زخم، کمردرد، از بین بردن کرم‌های حلقوی، مشکلات قلبی، قاعدگی دردناک، مشکلات کبدی، بواسیر و تب‌خال نیز استفاده می‌شود.