بررسی علل پوکی و عدم گرده افشانی در باغهای پسته ی شهرستان سروستان
مقدمه
پسته گیاهی دو پایه است و گلهای نر و ماده آن به طور مجزا بر روی درختان ظاهر می شوند . گل آذین آن خوشه مرکب بوده و به صورت جانبی بر روی شاخه های یکساله ظاهر می شود. اختصاصی شدن و انگیزش گل، در سال قبل از گلدهی و بر روی شاخه های ظهور یافته فصل جاری انجام می شودجوانه های گل بزرگتر از جوانه های رویشی و نوک آنها دارای تحدب بیشتری است که این اختلاف در فصل زمستان قابل تشخیص می باشد
گلدهی و گرده افشانی
گلهای ماده و نر بصورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. هر خوشه گل دارای یکصد تا چند صد عدد گل منفرد بوده که تعداد آنها در خوشه های گل نر بیشتر می باشد . بعد از طی مراحل توسعه و تکامل جوانه های گل در طول فصل رشد و زمستان ، با ایجاد شرایط محیطی مساعد ، گلدهی درختان نر و ماده در فروردین ماه انجام می شود. گلهای نر و ماده پسته معمولاً زودتر و یا همزمان با بازشدن برگها باز می‌شوند. دوره پذیرابودن دانه گرده توسط گلهای ماده معمولا سه روز طول می‌کشد. گلهای ماده، وقتی که از سبز کمرنگ به قرمز کمرنگ ویا صورتی تبدیل شود، قدرت پذیرایی دانه گرده را ندارند. زمانیکه گلهای نر به رنگ زرد تغییر رنگ دهند، موقع آزادسازی دانه‌گرده فرا رسیده است
تعداد روزها از زمان شروع گلدهی تا پایان گلدهی به عنوان طول دوره‌گلدهی در نظر گرفته می‌شود. عوامل نامساعد در این دوره، منجر به بیشترین خسارت به گلها و گرده‌افشانی و تشکیل میوه می‌شود.
زمان گلدهی در ارقام مختلف پسته متفاوت است. ارقامی همانند کله قوچی ، ممتاز، سفید پسته نوق و احمدآقایی «زودگل» بوده و بیشتر در معرض سرمازدگی و بارندگیهای بهاره قرار می‌گیرند. ارقام اوحدی و بادامی زرند جزء ارقام «متوسط گل» بوده و در اثر سرمازدگی و بارندگیهای بهاره خسارت کمتری نسبت به ارقام زودگل می بیند.معمولا بیشترین تراکم گرده در باغ در زمان گلدهیِ ارقام «متوسط گل» وجود دارد، بنابراین ارقام «متوسط گل» از نظر فراهم بودن گرده در زمان گلدهی در بهترین شرایط در مناطق پسته‌کاری ایران قرار دارند. ارقام «دیرگل» همانند رقم اکبری، شاه پسند و خنجری دامغان، معمولا کمترین خسارت را در اثر سرما و بارندگیهای بهاره دریافت می‌کنند.ولی به دلیل کاهش تراکم گرده درباغ در زمان گلدهی، این ارقام با مشکل کمبود گرده برای گرده‌افشانی و تشکیل میوه مواجه می‌شوند.
گلهای ماده بدلیل نداشتن شهد، جذابیتی برای حشرات ندارند. گرده‌افشانی در پسته از طریق باد انجام می‌شود و سایرعوامل نقشی در گرده افشانی ندارند. زنبورعسل برای جمع‌آوری گرده، گلهای نر را لمس می‌کند، ولی در گرده‌افشانی نقش ندارد. برخی از مهمترین عوامل موثر برگرده‌افشانی بشرح زیر است:
1-دما
بهترین دما برای گرده‌افشانی 15 تا 22درجه سانتی‌گراد است. دماهای زیر 4درجه سانتی‌گراد احتمال سرما زدگی را افزایش می‌دهند. دماهای بالاتر از 32 درجه سانتی‌گراد در زمان گرده‌افشانی زیان‌آور بوده و باعث از بین رفتن مادگی می‌شوند.
2-رطوبت
رطوبت بالا و بارندگی و هرنوع عاملی که باعث افزایش رطوبت نسبی محیط شود، از پراکنش مناسب دانه گرده جلوگیری می‌کند. هرگونه بارندگی، محلول‌پاشی و سم‌پاشی در طرف صبح، بیشترین خسارت را به گرده‌افشانی و تشکیل میوه وارد می‌کند.
3-باد
باد تنها عامل پراکنش دانه‌گرده در باغ پسته میباشد. بنابراین وزش باد در زمان گرده‌افشانی ضروری است.
وزش باد شدید باعث از دسترس خارج شدن سریع دانه‌های گرده از باغ شده و طول دوره گلدهی را، هم در درختان‌نر، هم در درختان ماده، کاهش می‌دهد. طوفان‌های همراه با گرد و خاک باعث پوشیده شدن سطح کلاله شده و قدرت چسبندگی آن را بشدت کم می‌کنند.
در بعضی از باغ های پسته شهرستان سروستان بدلیل پراکنش نامناسب درختان نر و عدم رعایت پیوند رقم نر متناسب با رقم ماده از لحاظ( زود رسی-متوسط رسی-دیر رسی) و رعایت نکردن میزان 10 درصد درختان نر بخصوص در باغ هایی که درختان پسته قدیمی در مجاورت انها نمی باشد عامل اصلی پوکی می باشد.
پیشنهادات:
1-رعایت 10 درصد پیوند درختان نر
2-پراکنش مناسب
3-بررسی باد غالب در زمان گرده افشانی که معمولا از غرب به شرق می باشد
4- در باغات جدید الاحداث می توان پرچینی از درختان نر در جهت باد غالب منطقه ایجاد گردد تا باعث پوشش مناسب گرده شود.
محمد جواد قدرتی: کارشناس و مسئول واحد باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان سروستان
