بررسی علل پوکی و عدم گرده افشانی در باغهای پسته ی شهرستان سروستان
مقدمه
پسته گیاهی دو پایه است و گلهای نر و ماده آن به طور مجزا بر روی درختان ظاهر می شوند . گل آذین آن خوشه مرکب بوده و به صورت جانبی بر روی شاخه های یکساله ظاهر می شود. اختصاصی شدن و انگیزش گل، در سال قبل از گلدهی و بر روی شاخه های ظهور یافته فصل جاری انجام می شودجوانه های گل بزرگتر از جوانه های رویشی و نوک آنها دارای تحدب بیشتری است که این اختلاف در فصل زمستان قابل تشخیص می باشد
گلدهی و گرده افشانی
گلهاي ماده و نر بصورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. هر خوشه گل دارای یکصد تا چند صد عدد گل منفرد بوده که تعداد آنها در خوشه های گل نر بیشتر می باشد . بعد از طی مراحل توسعه و تکامل جوانه های گل در طول فصل رشد و زمستان ، با ایجاد شرایط محیطی مساعد ، گلدهی درختان نر و ماده در فروردین ماه انجام می شود. گلهای نر و ماده پسته معمولاً زودتر و یا همزمان با بازشدن برگها باز می‌شوند. دوره پذيرابودن دانه گرده توسط گلهای ماده معمولا سه روز طول مي‌كشد. گلهای ماده، وقتی که از سبز كمرنگ به قرمز كمرنگ ويا صورتي تبدیل شود، قدرت پذيرايي دانه گرده را ندارند. زمانیکه گلهاي نر به رنگ زرد تغيير رنگ دهند، موقع آزادسازي دانه‌گرده فرا رسيده است
تعداد روزها از زمان شروع گلدهي تا پايان گلدهي به عنوان طول دوره‌گلدهي در نظر گرفته مي‌شود. عوامل نامساعد در اين دوره، منجر به بیشترین خسارت به گلها و گرده‌افشاني و تشكيل ميوه می‌شود.
زمان گلدهي در ارقام مختلف پسته متفاوت است. ارقامي همانند كله قوچي ، ممتاز، سفید پسته نوق و احمدآقايي «زودگل» بوده و بيشتر در معرض سرمازدگي و بارندگيهاي بهاره قرار مي‌گيرند. ارقام اوحدي و بادامی زرند جزء ارقام «متوسط گل» بوده و در اثر سرمازدگي و بارندگيهاي بهاره خسارت كمتري نسبت به ارقام زودگل می بیند.معمولا بيشترين تراكم گرده در باغ در زمان گلدهيِ ارقام «متوسط گل» وجود دارد، بنابراين ارقام «متوسط گل» از نظر فراهم بودن گرده در زمان گلدهي در بهترين شرايط در مناطق پسته‌کاری ایران قرار دارند. ارقام «ديرگل» همانند رقم اكبري، شاه پسند و خنجری دامغان، معمولا كمترين خسارت را در اثر سرما و بارندگيهاي بهاره دريافت مي‌كنند.ولي به دليل كاهش تراكم گرده درباغ در زمان گلدهي، اين ارقام با مشكل كمبود گرده برای گرده‌افشاني و تشكيل ميوه مواجه مي‌شوند.
گلهای ماده بدلیل نداشتن شهد، جذابيتي براي حشرات ندارند. گرده‌افشانی در پسته از طریق باد انجام می‌شود و سایرعوامل نقشی در گرده افشانی ندارند. زنبورعسل برای جمع‌آوری گرده، گلهای نر را لمس می‌کند، ولی در گرده‌افشانی نقش ندارد. برخی از مهمترین عوامل موثر برگرده‌افشانی بشرح زیر است:
1-دما
بهترين دما براي گرده‌افشاني 15 تا 22درجه سانتی‌گراد است. دماهای زير 4درجه سانتی‌گراد احتمال سرما زدگی را افزايش مي‌دهند. دماهای بالاتر از 32 درجه سانتی‌گراد در زمان گرده‌افشاني زيان‌آور بوده و باعث از بين رفتن مادگی مي‌شوند.
2-رطوبت
رطوبت بالا و بارندگی و هرنوع عاملی که باعث افزايش رطوبت نسبی محيط شود، از پراکنش مناسب دانه گرده جلوگيری می‌کند. هرگونه بارندگي، محلول‌پاشي و سم‌پاشي در طرف صبح، بيشترين خسارت را به گرده‌افشاني و تشكيل ميوه وارد مي‌كند.
3-باد
باد تنها عامل پراكنش دانه‌گرده در باغ پسته مي‌باشد. بنابراين وزش باد در زمان گرده‌افشاني ضروري است.
وزش باد شديد باعث از دسترس خارج شدن سريع دانه‌های گرده از باغ شده و طول دوره گلدهی را، هم در درختان‌نر، هم در درختان ماده، کاهش می‌دهد. طوفان‌های همراه با گرد و خاک باعث پوشيده شدن سطح کلاله شده و قدرت چسبندگی آن را بشدت کم می‌کنند.
در بعضی از باغ های پسته شهرستان سروستان بدلیل پراکنش نامناسب درختان نر و عدم رعایت پیوند رقم نر متناسب با رقم ماده از لحاظ( زود رسی-متوسط رسی-دیر رسی) و رعایت نکردن میزان 10 درصد درختان نر بخصوص در باغ هایی که درختان پسته قدیمی در مجاورت انها نمی باشد عامل اصلی پوکی می باشد.
پیشنهادات:
1-رعایت 10 درصد پیوند درختان نر
2-پراکنش مناسب
3-بررسی باد غالب در زمان گرده افشانی که معمولا از غرب به شرق می باشد
4- در باغات جدید الاحداث می توان پرچینی از درختان نر در جهت باد غالب منطقه ایجاد گردد تا باعث پوشش مناسب گرده شود.
محمد جواد قدرتی: کارشناس و مسئول واحد باغبانی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان سروستان
